بمبهای لیزری بینا

دستاورد جدید متخصصان دفاعی؛


بمبهای لیزری بینا

---

از نکات قابل توجه در موشک بینا امکان شلیک آن به‌صورت 'سطح به سطح' است. هر چند تعداد زیادی از موشک‎های ساخته شده در دنیا هم به صورت 'هوا به سطح' و هم 'سطح به سطح' قابل کاربری هستند اما تا کنون موشک سطح به سطح هدایت لیزری در این ابعاد و وزن و با این روش عملیاتی مشاهده نشده است.

---

 آخرین دستاورد موشکی کشورمان برای هواپیماهای رزمی سرنشین‎دار، موشک هوا به سطح هدایت لیزری پیشرفته "بینا" است که چندی پیش معرفی شد. این سلاح با بهره‎گیری از آخرین فناوری‎ها در وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، طراحی، ساخته و با کمک نیروی هوافضای سپاه آزمایش شده و انواع دیگری از آن نیز در آینده معرفی می‌شود.

مهمات هدایت‌شونده در دنیا برای پاسخ به نیازهایی همچون کاهش بمب‎ها یا موشک‎های مصرفی برای انهدام یک هدف و کاستن از تعداد هواپیمای درگیر در هر عملیات تهاجمی‎توسعه یافتند که این موارد در نهایت به کمتر شدن هزینه‎ها، استهلاک تجهیزات و کاهش احتمال از دست رفتن هواپیما در عملیات منجر می‎شد. یکی از گونه‎های پرکاربرد سلاح‎های هدایت شونده هوا به سطح بمب‎ها و موشک‎های هدایت شونده با پرتو لیزر هستند.

روش پر استفاده در هدایت لیزری مهمات هواپرتاب به این ترتیب است که یک کاربر از طریق نشانه‎گذار، پرتو لیزر را به هدف تابانده و بازتاب این پرتو که به سمت بالا به شکل یک قیف جهت گرفته است توسط جست‌وجوگر (Seeker) موجود در دماغه موشک دریافت شده و بر مبنای تشخیص اختلاف زاویه این پرتو با مسیر موشک، فرامین هدایتی برای تصحیح مسیر آن ارسال می‎شود تا با حرکت به داخل این قیف لیزری، موشک به طور دقیق، یعنی با خطایی در حد چند متر به هدف برخورد کند.

 

موشک هدایت لیزری بینا

در این روش که هدایت نیمه‌فعال لیزری نامیده شده نشانه‎گذار باید تا لحظه برخورد موشک روی هدف تمرکز داشته باشد. در صورتی که این عمل نشانه‎گذاری توسط هواپیما اجرا شود با توجه به محدودیت‎های مانوری ایجاد شونده برای حفظ دقت نشانه‎روی، عملاً این هواپیما فلج بوده و احتمال مورد اصابت قرار گرفتن آن زیاد است.

البته برای رفع این مشکل نیز راه حل‎های مختلفی از جمله اصلاح راهکنش (تاکتیک) مورد استفاده و هدف‎گذاری توسط پهپادها یا نفرات زمینی وجود دارد.

برای نخستین بار، بمب‎های هدایت لیزری در دهه 1960 میلادی در آمریکا توسعه داده و در جنگ ویتنام به کار گرفته شد. بعدها موشک‎های هدایت لیزری نیز ساخته شدند تا قابلیت‎های این نوع هدایت دقیق با برد و سرعت بیشتر موشک‎ها ترکیب شود. در واقع هر چند موشک‎ها گران‎تر از بمب‎ها هستند اما برد و سرعت بالاتر آنها هواپیمای شلیک‌کننده و نشانه‎گذار را از خطر پدافند دشمن، بیشتر مصون داشته و سرعت بسیار بالای موشک‎ها نیز مدت زمان مورد نیاز برای فرایند نگه‎داشتن پرتو لیزر روی هدف را کاهش می‎دهد.

در ایران بمب‎های لیزری که پیش از انقلاب از آمریکا خریداری شده بود توسط هواپیماهای اف-4دی فانتوم نیروی هوایی ارتش (نهاجا) در جنگ تحمیلی مورد استفاده قرار می‎گرفت که هر چند منجر به انهدام دقیق هدف می‎شد اما به دلیل آسیب‎های وارده از سوی پدافند دشمن به جنگنده‎ها عملاً باعث وارد شدن خسارت جدی به هواپیما و حتی از دست رفتن آن برای اجرای مأموریت‎های بعدی می‎شد.

پس از پایان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران متخصصان نهاجا دست به کار شده و چند نسل از موشک‎های هدایت لیزری را که ستار 1 و 2 و 3 نامیده شد به همراه یک نمونه بمب لیزری و سامانه هدف‎گیری مربوط به آنها توسعه داده و به خدمت عملیاتی درآوردند.

چندی پیش با گذشت سال‎ها از ساخت این سلاح‎ها آخرین نمونه از موشک‎های هدایت لیزری هوا به سطح به نام بینا که با بهره‎گیری از آخرین فناوری‎های آیرودینامیک، سازه، سرجنگی، پیشران سوخت جامد پیشرفته و سامانه‎های هدایتی به روز توسط وزرات دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ساخته شده، رونمایی گردیده است.

 

دو فروند موشک هدایت لیزری بینا زیر بال‎های هواپیمای سوخو-25

تا کنون مشخصات عملیاتی و ابعادی از این موشک اعلام نشده اما بر اساس تصاویر منتشر شده می‎توان طول این موشک را در حدود 3 تا 3.2 متر، بیشترین قطر بدنه 30 تا 40 سانتیمتر و دهانه بال آن را کمتر از 1.5 متر تخمین زد. با توجه به شکل مقطع بال‎ها و بالک‎های این موشک می‎توان گفت بینا با "سرعت مافوق صوت" به سمت هدف خود سرازیر می‎شود.

 

بال‎ها و قسمت انتهایی بدنه موشک هدایت لیزری بینا

پیکربندی این موشک شامل بدنه استوانه‎ای، بالک‎های کنترلی ذوزنقه‎ای در دماغه و بال‎های اصلی مثلثی امتداد یافته تا نزدیک دماغه با زائده‎های ذوزنقه‎ای در نوک بال است. پیشران سوخت جامد این موشک مانند سایر موشک‎های همرده در انتهای بدنه قرار گرفته و بخش جست‌وجوگر لیزری و دماغه آن مشابه بمب هدایت لیزری ستار-4 و در واقع به فرم بمب‎های هدایت لیزری پیووِی-2 است.

 

جستجوگر لیزری و بالک‎های کنترلی در دماغه موشک بینا

با توجه به برد و میزان محموله جنگی موشک‎های ستار می‎توان میزان محموله جنگی بینا را در دست‌کم 70 تا 100 کیلوگرم تخمین زد. با بهره‎گیری از سامانه هدایت لیزری در فاز نهایی پرواز، این موشک با خطایی اندک به هدف خود اصابت می کند که در تصویر زیر خط سیر موشک را از ارتفاع تقریبی 30 متری بالای هدف تا لحظه‌ای پیش از اصابت در محدوده 3 تا 6 متری هدف مشاهده می‎کنید.
 

اصابت موشک بینا به هدف با خطای اندک

خطای اصابت در موشک‎های هدایت لیزری بیشتر ناشی از دقت نشانه‎گذاری لیزری روی هدف است که در صورت اجرای این عمل توسط سامانه‎های پایدار شده در پهپادها یا سکوی ثابت زمینی توسط نیروهای تکاوری، این خطا در مقایسه با هدف‎گذاری توسط هواپیمای جنگنده قابل کاهش است.

از نکات قابل توجه در موشک بینا امکان شلیک آن به صورت سطح به سطح است. هر چند تعداد زیادی از موشک‎های ساخته شده در دنیا هم به صورت هوا به سطح و هم سطح به سطح قابل کاربری هستند مانند برخی موشک‎های ضد زره، موشک‎های ضد کشتی و موشک‎های کروز ضد اهداف زمینی اما تا کنون موشک سطح به سطح هدایت لیزری در این ابعاد و وزن با این روش عملیاتی مشاهده نشده است.

 

شلیک موشک بینا از پرتابگر ثابت زمینی

این شیوه استفاده از موشک بینا در صورت ترکیب با پرتابگر متحرک می‎تواند برای انهدام بسیار دقیق تجهیزات، استحکامات و قطع خطوط تدارکاتی دشمن در محدوده برد چند ده کیلومتری مورد استفاده قرار گرفته و نیاز به پشتیبانی هوایی را خصوصاً در شرایط استیلای هوایی دشمن یا وجود پدافند هوایی سنگین در منطقه هدف کاهش دهد.

در فیلم منتشرشده از شلیک این موشک در حالت سطح به سطح تغییر مسیر آن پس از اندکی فاصله گرفتن از پرتابگر مشهود است. این واقعیت نشان‌دهنده عدم شلیک این موشک، صرفاً به صورت شبه بالستیک در این حالت بوده و تأییدکننده وجود یک سامانه هدایت و ناوبری در آن برای تطبیق با مسیر مناسب برای رسیدن به هدف است. بنا بر این با در نظر داشتن این نکته نیز برد موشک بینا را تخمین زد.

 

تغییر مسیر موشک بینا پس از شلیک از سکوی زمینی

بدیهی است در این حالت کار نشانه‎گذاری لیزری باید توسط پهپادها یا نیروهای تکاور به اجرا در آید که البته این دو روش در صورت شلیک موشک هدایت لیزری از هواپیماهای بمب افکن یا تهاجمی سرنشین‎دار نیز قابل استفاده است و خطر آسیب دیدن را برای هواپیمای گران‎قیمت سرنشین‎دار در نقش نشانه‎گذار از بین می‎برد.

به گفته مسؤولان دفاعی کشور موشک بینا دارای قابلیت‎های دیگری غیر از موارد اعلام شده نیز است که در آینده معرفی خواهد شد. با توجه به نمونه‎های مشابه در دنیا می‎توان گمانه‎زنی کرد انواع هدایت اپتیکی یا تصویرساز حرارتی نیز از این موشک در دست توسعه باشد.

بدیهی است انواع هواپیماهای کاربر موشک بینا محدود به هواپیمای تهاجم زمینی سوخو-25 نخواهد بود که در فیلم‎های منتشر شده از موشک بینا در حال حمل دو فروند از آن دیده شد و هواپیماهایی مانند بمب‎افکن سوخو-24 و جنگنده-بمب‎افکن اف-4 فانتوم نیز می‎توانند از آن بهره ببرد.

 

شلیک موشک بینا از هواپیمای تهاجمی سوخو-25

هواپیمای سوخو-25 با بهسازی‎های مختلف از جمله هماهنگی با پهپادها برای نشانه‎گیری هدف و انتقال اطلاعات به آن (که در رزمایش پیامبر اعظم(ص) اعلام شد) و نیز تجهیز به تسلیحات جدید مانند موشک بینا به قابلیت‎های عملیاتی بالاتری دست یافته و مأموریت‎های خاص‎تری را بر عهده گرفته است.

روند طراحی و تولید سلاح‎های هواپایه در کشور با درک نیاز به توسعه بیشتر چنین سامانه‎هایی در چند سال اخیر سرعت بیشتری گرفته و با تمرکز فعالیت‎ها در وزارت دفاع ضمن مشارکت بخش‎های خودکفایی نهاجا و نیروی هوافضای سپاه از شتاب بیشتری هم برخوردار خواهد شد.

نمونه‎هایی از این روند در توسعه موشک هوا به هوای فکور-90 و موشک هوا به سطح بینا قابل مشاهده بوده و ان‌شاءالله در آینده نیز ثمرات ارزشمند آن در به روز رسانی تجهیزات و تسلیحات این نیروها آشکارتر خواهد شد.